Bunların içinde Alfred dö Lamartin adlı diplomat ve hristiyan-liktan müstafi, liberal ve aynı zamanda büyük bir şâir, târihe düş­kün, "Türkiye Târihi" adlı eseriyle ülkemizde, Tercümanın binbir temel dizisinde yedi kitap hâlinde, sayın Mehmed Çizmen tarafın dan hazırlanarak yayımlanmasından tanınmış bir tarihçidir.

Yine ecnebi tarihçilerden Avusturyalı Baron Hammer'in Os­manlı Târihi, üzerimize çevrilmiş bir bombardıman aracıyken, Atâ Bey merhum, çevirisinde yaptığı müdehalelerle, istifade edilir hâle getirmesi kayda değer.

Diplomat Lamartİn'in eserinde, dikkati çeken husus kitabının başında yer alan ÖnsÖz'ün, dünyada meşhurluğu olduğunu hatırla­talım. Tercüman 1001 Temel serisinde yayımlanan ve eseri hazır­layan sayın Mehmed üzmen Bey'efendinin aşağıdaki beyanı, ade­tâ düstûrum olduğundan, bu ölçüyü siz okurlarıma nakletmeden geçemezdim.

Çünkü; bu beyanda, gayri müslim tarihçilerin eserlerine dâima hassas yaklaşım taşımamız gerektiğini hatırlatıyor. Bakınız; sayın üzmen ne diyor: "Türkiye Târihini okurken okuyucu bazı hususla­ra dikkat etmek zorundadır.

Şöyleki "Lamartin liberal bir siyaset adamı olarak sert hü­kümdarlara ve devlet adamlarına karşı, hizmetleri ne olursa ol­sun bazen haksızlığa kadar varan hükümlerde bulunmuştur. Biz; çoğu yerde dip not vererek yazarın haksız yorumlarını düzeltme­ye çalıştık. Ancak târihi gerçeklere çok aykırı bulduğumuz bir kaç noktayı, dip notu yoluyla düzeltmeye çalışılmayacak kadar gerçek dışı bulduğumuz için çevirirken çıkardık." Dedikten sonra, sayın üzmen şöyle devam ediyor: "Yine okuyucu, Lamartin'İn her ne kadar Türk dostu olursa olsun, bir avrupali olduğunu ve terk etmesine rağmen yine de hristiyanlığın etkisi altında kaldığını unutmamalıdır." Sayın üzmen'in yüksek bir şuurla vardığı husus olarak, fakirde aynen böyle düşünmekle ecnebilerin, şark âlemi, İslâm dini ve milletimiz hakkındaki mütalaa ve ifadelerine dâima, Kur'ani Kerim'in haber verdiği: "bir fâsıktan aldığınız haberi tah-kikediniz" tavsiyei ilâhisini gözönüne alıp da bir de, gayri müslim-lerin fâsıktan da öte, kâfir olduklarını da hesaba katarsak tahkiki­mizi daha da mühimsemek lâzım öiçüsünü yakalamak kabildir.

Fransa'da 1789 ihtilâli öncelerinde Fransa hâriciye nazırlığı yapmış olan Lamartin'İn, dünyaca meşhur önsözünün, bilhassa Rusya'nın ülkemize ve avrupaya nasıl bir belâ olacağına nazarı dikkate çeken ifadesine dokunmadan geçemeyeceğim.